Veel klokkenluiders in de zorg
Op 9 en 10 april 2015 verschenen de jaarverslagen 2014 van respectievelijk het Adviespunt Klokkenluiders en de Onderzoeksraad Integriteit Overheid. Opvallend is dat een groot deel van de meldingen van misstanden bij het Adviespunt Klokkenluiders betrekking heeft op de zorgsector. Het gaat om 32 van de 73 meldingen.
Volgens het Adviespunt Klokkenluiders is een mogelijke oorzaak daarvan dat men in de zorg vaak minder gericht is op het formeel vastleggen van zaken. Het Adviespunt zegt dat ook kan meespelen dat in zeker 30% van de door hen behandelde klokkenluiderszaken uit de zorgsector, de betreffende zorgorganisatie geen klokkenluidersregeling had.
De zorgsector zou wat dat betreft een voorbeeld kunnen nemen aan de overheid. Binnen de overheid is, anders dan in de zorg, een onafhankelijke Onderzoeksraad ingesteld. Dit is de Onderzoeksraad Integriteit Overheid. Medewerkers die werkzaam zijn binnen de sectoren Rijk, Provincie, Gemeenten, Politie, Defensie, Waterschappen en ZBO’s kunnen een melding van een misstand doen bij deze instantie.
De Onderzoeksraad Integriteit Overheid is ingesteld op grond van de artikelen 125quinquies, eerste lid onder f, van de Ambtenarenwet en artikel 50, eerste lid, van de Politiewet 1993. Daarin staat dat bij of krachtens algemene maatregel van bestuur een procedure moet worden vastgesteld voor het omgaan met bij een melder levende vermoedens van misstanden binnen de organisatie waar hij werkt. In het tweede lid van artikel 125quinquies van de Ambtenarenwet is een overeenkomstige verplichting neergelegd bij het bevoegd gezag van Provincies, Gemeenten en Waterschappen. In overleg met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Unie van Waterschappen (UvW) zijn op 1 januari 2014 de Commissie Klokkenluiders Gemeentelijke Overheid (CKGO) en de Onderzoeksraad met elkaar gefuseerd. De VNG heeft alle gemeenten (en bijbehorende organisaties) opgeroepen om zich bij de Onderzoeksraad aan te sluiten. Op dit moment zijn 315 gemeenten en 11 waterschappen aangesloten. De Onderzoeksraad krijgt daarnaast regelmatig nieuwe verzoeken van gemeenten en waterschappen die zich graag willen aansluiten (Bron: Jaarverslag 2014 van de Onderzoeksraad Integriteit Overheid).
Het advies van de Onderzoeksraad Integriteit Overheid is overigens niet bindend, tenzij het bevoegd gezag, de melder en de Onderzoeksraad vooraf in samenspraak schriftelijk hebben vastgelegd dat het advies bindend zal zijn. De Onderzoeksraad publiceert zijn adviezen geanonimiseerd op de website. Indien het bevoegd gezag een schriftelijk standpunt heeft ingenomen, wordt dit ook op de website geplaatst. De Onderzoeksraad heeft geen taak waar het gaat om puur rechtspositionele geschillen. Daarvoor staan de melder andere rechtsmiddelen en procedures ter beschikking
De Onderzoeksraad heeft zijn werkwijze vastgelegd in een leidraad, het zogenaamde Onderzoeksprotocol. Dit protocol moet de kwaliteit van de onderzoeken en het verloop van het onderzoeksproces waarborgen. Ook maakt het protocol voor alle betrokken partijen duidelijk wat van hen wordt verwacht en wat hun rol is in het onderzoek.
In haar Jaarverslag 2014 schrijft de Onderzoeksraad Integriteit Overheid dat het instellingsbesluit zich er niet tegen verzet dat de Onderzoeksraad onderzoeken uitvoert naar vermoede misstanden voor andere, al dan niet publieke, organisaties. Dit is in overeenstemming met de Wet Markt & Overheid (hoofdstuk 4b van de Mededingingswet), mits de integrale kosten worden doorberekend aan afnemers buiten het publieke domein. Voor het CAOP te Den Haag, dat het secretariaat voert van de Onderzoeksraad, geldt dat het op grond van de staatssteunregels marktconforme kosten in rekening moet brengen bij afnemers voor de secretariële en administratieve ondersteuning. Dit lijkt een verkapte sollicitatie aan de zorgsector. Het ligt in eerste instantie op de weg van de cao-partijen hierover tot afspraken te komen.
Momenteel is bij de Eerste Kamer in behandeling het initiatiefwetsvoorstel Huis voor Klokkenluiders, van onder andere Tweede Kamerlid Van Raak aanhangig (kamerstuk 34105). Met dit voorstel krijgt de klokkenluidersregeling een wettelijke basis. Het Huis voor Klokkenluiders kent een afdeling advies en een afdeling onderzoek. Feitelijk zou je kunnen zeggen dat het huidige Adviespunt klokkenluiders en de Onderzoeksraad Integriteit Overheid daarmee onder één dak komen in het Huis voor de Klokkenluiders. Het Huis is echter bevoegd meldingen in behandeling te nemen van werknemers in zowel de publieke als de private sector. Het Huis, dat de status van een Zelfstandig Bestuursrechtorgaan zal krijgen, heeft vergaande onderzoeksbevoegdheden en kan werkgevers verplichten om inlichtingen te verstrekken en voor het Huis te verschijnen. De oordelen en aanbevelingen van het Huis zijn niet bindend, maar worden wel openbaar gemaakt. In die zin zijn de adviezen van het Huis te vergelijken met de oordelen van het College voor de Rechten van de Mens (voorheen de Commissie gelijke behandeling).